Ιωάννα Καρύστιανη-Ψιλά γράμματα-Εκδόσεις Καστανιώτη

Γράφει η Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη

Πώς να κρίνεις τη γραφή της σημαντικής Ελληνίδας συγγραφέως Ιωάννας Καρύστιανη ως αναγνώστρια ή και ακόμη και ως συγγραφέας αν δεν είσαι κριτικός λογοτεχνίας πουν έχει σίγουρα περισσότερες γνώσεις και μπορεί να αναλύσει τα βαθιά νοήματά του; Αυτό το ερώτημα με ταλανίζει κάθε φορά που καλούμαι να γράψω τη γνώμη μου μετά από την ανάγνωση του κάθε βιβλίου της. Διστακτικά θα σας μεταφέρω τη γνώμη μου για το τελευταίο βιβλίο της, Τα «Ψιλά γράμματα» , από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Η μνήμη όπως γράφει η ίδια, διεκδικεί τα νόμιμα, δηλαδή όλα ή τίποτε, δηλαδή ας μείνει κάποιος να θυμάται, να θυμάται και τα ψιλά γράμματα. Υπάρχουν κάμποσο που αλίμονο αν τα θάψει κι αυτά ο νους, δεν πρόκειται για φανταχτερά ενσταντανέ και σκατοπασαλειμμένες αναμνήσεις, πρόκειται για άυλα τιμαλφή. Ευτυχώς ο εγκέφαλος του Μιχάλη Τσιούλη τα είχε κλειδώσει και ασφαλίσει.»

Το κέντρο της γραφής της, ο πυρήνας της είναι ο άνθρωπος και η εσωτερική του αναζήτηση. Γύρω από αυτόν περιστρέφεται, σκάβει βαθιά να του βγάλει από την ψυχή τα κρυμμένα του προβλήματα, τις φοβίες του, τις μνήμες του. Ο Μιχάλης Τσιούλης είναι ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος, που κινείται στην Αθήνα και το Αγρίνιο, τόπο καταγωγής του. Τον τοποθετεί χρονικά από το 1972 έως το 2005.Δεν είναι εύκολα τα βιβλία της, αντίθετα θέλουν αναγνωστική παιδεία, ώστε να τα κατανοήσεις και να βγάλεις το απόσταγμα. Τότε θα καταλάβεις τη σημαντική αξία του. Όταν θα σε καθηλώσει, θα μπεις στα παπούτσια του ήρωά της Μιχάλη Τσιούλη και θα βιώσεις τα συναισθήματά του. Το βιβλίο της είναι ως μια ταινία, οι σκηνές που περπατούν οι ήρωές της είναι πλάνα της και εσύ κάθεσαι και γίνεσαι κομμάτι του. Ο Μιχάλης Τσιούλης ζει στη σκιά του αδελφού Κίμωνα, που είναι πιο ελεύθερος, δυναμικός, .χαρισματικός, φιλόδοξος, και προχωρά μπροστά για το μέλλον που ονειρεύεται. Αντίθετα ο ίδιος είναι εγκλωβισμένος στη μνήμη, παιδεύεται από αυτή αλλά δεν θέλει να αποδεσμευτεί. Η αριστ ερή ταυτότητα του πατέρα του, αλλά και του σκοτωμένου αντάρτη θείου του, Φώντα, στον Γράμμο, δεν τον επιτρέπουν να ακολουθήσει τα όνειρά του. Το παρελθόν τον κυνηγά, ο κόκκινος φάκελος στην Ασφάλεια του κόβει το δικαίωμα να δώσει εξετάσεις για τη Σχολή Ικάρων. Οι νεότεροι δεν γνωρίζουν τις μαύρες εκείνες εποχές, που ούτε για νεκροθάφτης δεν μπορούσες να δουλέψεις αν ήσουν στιγματισμένος. Έτσι θα καταλήξει σε ιδιωτική σχολή να γίνει μηχανικός αεροσκαφών. Τα σύννεφα και τα όνειρα έγιναν απαγορευτικά Η μνήμη, τα ιστορικά γεγονότα τον πισωγυρίζουν στις αποφάσεις που πρέπει να πάρει στη ζωή του.

Η συγγραφέας ως ηγετικό στέλεχος του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, το Πολυτεχνείο είναι σταθμός της ζωής της. Υπάρχει μέσα στο βιβλίο της. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, τα προσωπικά βιώματα του συγγραφέα, είναι δύσκολο να απουσιάζουν από τα βιβλία του, όπως οι μνήμες και οι σκέψεις του.

Ο Μιχάλης Τσιούλης ως δειλός επαρχιώτης χωρίς ενδιαφέροντα στη ζωή του, άτυχο, ατάλαντο, άτολμο, αδέξιο και αφανή, αλλά εργατικό και ευσυνείδητο, τον παρουσιάζει η συγγραφέας, χωρίς επιθυμίες και προοπτικές, ανταμώνεται με τις κραυγές διαμαρτυρίας των εκατοντάδων νέων αλλά δεν τολμά να αγωνιστεί μαζί τους. Προτιμά να μείνει αμέτοχος και μακριά από την ελευθερία, που ναι μεν χάνει το σκουφάκι της αλλά δεν τρέχει να της το δώσει. Εδώ το σκουφάκι έχει τον δικό του συμβολισμό. Στο βιβλίο θα μάθουμε και για τα γεγονότα της Μεγάλης Παρασκευής του 44 στο Αγρίνιο, από το στόμα του Πολυχρόνη, του πατέρα του, αριστερού συνταξιούχου δασκάλου. Οι σιωπές και οι εξομολογήσεις, αλλά και η ψυχογράφηση που έκανε η συγγραφέας σε κάθε της ήρωα ξεχωριστά, σε όλες τις ηλικιακές φάσεις της ζωής τους, πιστεύω πως είναι τα πιο ουσιαστικά σημεία του βιβλίου της.

Πόσες Μεγάλες Παρασκευές θα ζήσει ακόμη ο Μιχάλης Τσιούλης;; Θα καταφέρει, θα θέλει να απεμπλακεί από τους εφιάλτες και τις μνήμες Τελικά γιατί η συγγραφέας έβαλε τον τίτλο αυτό και τι κερδίζει ο αναγνώστης διαβάζοντάς το; Θα το νιώσει όταν φτάσει στο τέλος του. Κάθε λογοτεχνικό ταξίδι έχει την αξία του όταν το τελειώσεις και κάνεις τον απολογισμό σου. Προσωπικά νιώθω πιο πλούσια ψυχικά, αυτογνωστικά, λογοτεχνικά, όταν τελειώνω τα βιβλία της Ιωάννας Καρύστιανη αλλά και των εκδόσεων Καστανιώτη. Καλοτάξιδο να είναι!